موسیقی مردمی و آوازهای سرکوهی فارس

در این پادکست به بررسی موسیقی مردم پسند فارس می‌پردازیم. صمد عقاب، شکر شیرازی و عباس منتجم، هنرمندان مردمی چند دهۀ ی درخشان موسیقی مردمی فارس بودند که صدایشان را در این پادکست می‌شنوید. ضبط های این مجموعه از روی صفحات گرامافون صورت گرفته است

موسیقی مردمی

موسیقی مردمی (با مُداقه بر زیرمجموعۀ فولک این تقسیم بندی از موسیقی) در وجه مقابل موسیقی کلاسیک (یا سنتی) قرار دارد.
موسیقی مردمی تعاریف چندوجهی و متفاوتی دارد. بطور کلی، هر آنچه که غیر از موسیقی کلاسیک (که آن را موسیقی هنری نیز میتوان نامید) باشد را میتوان موسیقی مردمی به حساب آورد.

فرانس بیرر چهار تعریف و تصویر از موسیقی مردمی ارائه میدهد:

تعریف هنجاری: موسیقی مردمی، موسیقی درجه دوم و فرعی است.
 تعریف نقض : موسیقی مردمی، موسیقی است که چیز دیگری نیست (معمولاهنری یا محلی)
 تعریف جامعه شناختی : موسیقی مردم،  با یک قشر اجتماعی در ارتباط است و برای (یا توسط) یک قشر اجتماعی ساخته میشود.
 تعریف فناوری– اقتصادی : موسیقی مردمی، توسط رسانه های جمعی و بازارهای عمومی توزیع میشود.

آوازهای سرکوهی و دشتی

استان فارس یکی از مهم‌ترین مناطق عشایری در ایران است. گستردگی جغرافیا، قدمت تاریخی، فرهنگی و تنوع زیست محیطی، موسیقی این منطقه را نیز متنوع ساخته است. علیرغم این خصایص، بخش عظیمی از فرهنگ شفاهی (به ویژه موسیقی این منطقه) ثبت و ضبط نشده است.

اقوامی که در این منطقه کنار هم زندگی می‌کنند هر کدام به صورت مجزا، رپرتوار موسیقی خود را دارند. برخی از این اقوام شامل؛ ایلات قشقایی، ایلات خمسه (عرب،نفر،بهارلو،اینانلو و باصری) و لرهای فارس هستند (که به لحاظ فرهنگی جزئی از لرهای کهگیوله و بویراحمد می‌باشند) و البته ترک‌های بومی فارس و… .

در این میان آوازهای سرکوهی آوازهایی هستند که ریشه آنها در استان فارس نهفته است که تاثیر ویژه‌ای بر موسیقی اقوام همجوار خود گذاشته است. همین آوازها در استان‌های دیگر به نام‌های سرکویری، فایز و.. مشهورند. سرکوهی جزء آوازهای پایه ای به شمار می‌آید که گرچه به لحاظ فرم و فواصل موسیقایی از یک قالب مشترک برخوردار است اما در هر منطقه با لحن و ملودی خاص آن منطقه اجرا می‌شود.
آوازهای سرکوهی، آوازهایی هستند که از کوه و دشت به شهر آمده، پیش درآمد شدند و براساس آنها ترانه ساخته‌اند. برخی به این آوازها، آوازهای دشتی چوپونی و یا ساربونی هم می‌گویند. آوازهای سرکوهی خاص شبانان و گله‌داران بوده که بعدها کاربرد و رواج بیشتری پیدا کرد. مطرب های شیراز نیز در مجالس از آن استفاده می‌کردند و یا اینکه زنان در مجالس زنانه، قبل از خواندن واسونک‌ها (آسونک) از آوازهای سرکوهی می‌خواندند.

در این مجموعه از هنرمندان بزرگی می‌شنوید که استوانه‌های آواز سرکوهی منطقه فارس بشمار می‌روند از جمله؛ محمد کاویانی، مصطفی حیدری، باباجان خدایی، گلنار دهقان، غریب نجفی، شهباز دالمند، اسدلله شکوهی، قرج الله مردانی و … . این مجموعه در اواخر دهه سی تا پنجاه توسط حبیب داریوش بر روی صفحات گرامافون ضبط و توسط پیمان بزرگ‌نیا گردآوری شده است.